Impressionisme, Expressionisme en Surrealisme

maandag 15 oktober en - met een weekje uitstel vanwege de herfstvakantie - 5 en 19 november 2018

Drie bij museumbezoekers zeer geliefde kunststromingen zijn geboren naast de nieuwe technologieën van fotografie en film. Het Expressionisme in een schilderijlijst is zelfs min of meer tegelijkertijd gekloond in de Duitse cinema van de jaren ’20, de artistiek baanbrekende tijd van de Weimarrepubliek. Ook Impressionisme en Surrealisme hebben hun sporen in de filmhistorie nagelaten.

Expressionisme - 5 november 2018

In de schilderkunst begint het Duitse Expressionisme in 1905 met de oprichting van de kunstenaarskring Die Brücke, maar in de film speelt het zich af tussen 1919 (Das Kabinett des Dr. Caligari / Robert Wiene) tot 1927 of desnoods 1931 (Metropolis, respectievelijk M - Eine Stadt sucht einen Mörder, beide van Fritz Lang). De Duitse schilders verenigden zich in diverse clubjes, die ook weer snel uiteen vielen door hun uiteenlopende artistieke ontwikkeling. Niet alleen in de beeldende kunst was een expressionistische uitdrukkingswijze populair, want ook in de literatuur, toneel, dans, film en architectuur heeft deze avant-gardistische mentaliteit zijn sporen nagelaten. Bij de cinema ging het vooral om een mise-en-scene zonder diepte, een geabstraheerd decor en scherpe belichtingseffecten: “Het filmbeeld moet grafische kunst worden.” Dit leidde ondermeer tot de geboorte van de functie van artdirector.

Al in 1926 verscheen het standaardwerk ‘Expressionismus und Film’ van Rudolf Kurtz. Hij concentreerde zich in zijn bespreking van de belangrijkste films op het vormaspect van de “intense onwerkelijkheid”, waardoor psychologische verklaringen voor het gedrag van de getormenteerde hoofdpersonages niet erg belangrijk hoeven te zijn. Naturalisme is vervangen door een geconstrueerde, metafysische realiteit. Daarom kan de vraag ‘Is Caligari nu wel of niet gek?’ niet simpelweg opgelost worden.

In 1947 publiceerde Siegfried Krakauer zijn geruchtmakende boek ‘Von Caligari zu Hitler: Das deutsche Kino im Zeitalter der Massen’, waarin hij de meestercriminelen uit de films, de machtswellustige hypnotiseurs of een mythische figuur als Nosferatu rechtstreeks koppelde aan de opkomst van de tiran Hitler.

In 1952 volgde de oorspronkelijk Franse editie van Lotte Eisner’s ‘The haunted screen, Expressionism in the German Cinema and the Influence of Max Reinhardt’ (Engelse editie in 1969), dat zich vooral richtte op de esthetische aspecten van de modernistische ‘kunstfilm’. Haar introductie van de extra naam in de ondertitel is zeer verhelderend: Reinhardt was een zeer invloedrijke toneelregisseur en theaterproducent, die het artistieke modernisme op de kaart heeft gezet.
In deze boeken vertegenwoordigt het Expressionisme zowel een wereldbeeld als een gemoedstoestand. Het draaide allemaal om het levensgevoel van de jongere generatie die het onderling slechts eens was over hun afwijzing van de heersende maatschappelijke en politieke structuren.

Volgens scherpslijpende critici zijn er slechts een paar echte Expressionistische films gemaakt. Naast de boven vermelde titels kan je denken aan Von Morgens bis Mitternachts van Karlheinz Martin (1920), Der Golem van Paul Wegener (1920) en Das Wachsfigurenkabinett van Paul Leni (1924), maar ook een documentaire als Wunder der Schöpfung van H.W. Kornblum (1925) en Aelita, de inventieve science fictionfilm van de Russische regisseur Jakov Protazanov (1924), komen op deze avond - in een kort fragmentje - aan bod.

In de jaren ‘30 vertrokken vele regisseurs naar Amerika, en in Hollywood waren ze nauw betrokken bij de ontwikkeling van verwante stijlrichtingen als de horrorfilm en de misdaadthrillers van de Film noir.

Praktisch
Maandag 5 november 2018
Locatie: Film Atelier Den Haag, Herenstraat 8, tel. 070 - 780 16 57
Deur open 19.30 uur, aanvang lezing 19.45 uur. Verwacht einde rond 21.45 uur.
Er is plek voor maximaal 15 personen. Toegang per keer € 8,50 p.p. inclusief kopje koffie of thee en wat lekkers voor erbij. In verband met de planning graag even een email van tevoren om te laten weten dat u van plan bent te komen.